Algemene beschrijving fokwaardeschatting
De kern van het fokkerijproces is het kiezen van dieren in een generatie die de ouders worden van de volgende generatie. Om die reden worden de beschikbare dieren met elkaar vergeleken. Voor sommige kenmerken is dat eenvoudig. Zo verandert de tekening en de kleur van het haarkleed nauwelijks gedurende het leven van het dier. Je kunt dieren gemakkelijk selecteren op uiterlijk, als je alleen in haarkleur geïnteresseerd bent.
Voor veel andere kenmerken geldt dat de meting erg door de omstandigheden wordt beïnvloed, zoals lichaamsgewicht of melkproductie. Ook zijn er kenmerken die je alleen aan koeien of juist alleen aan stieren kunt meten. Voor deze kenmerken kun je dieren niet gemakkelijk selecteren op basis van de metingen alleen. Fokwaardeschatting is er op gericht om de erfelijke aanleg van een dier af te leiden uit de metingen aan het dier zelf en aan de verwanten van het dier. Fokwaarden kun je wel gebruiken om dieren eerlijk te vergelijken.
Nu is de fokwaarde van een jong dier vaak alleen op metingen aan de ouders gebaseerd, terwijl een dier dat veel ouder is wellicht metingen van talloze nakomelingen heeft. Dit verschil in hoeveelheid informatie die beschikbaar is voor het schatten van de fokwaarde wordt doorgaans weergegeven met de betrouwbaarheid van de fokwaarde. Als een fokwaarde een te lage betrouwbaarheid heeft, wordt deze niet gepubliceerd.
Het fokdoel van een ras bepaalt welke kenmerken zwaar meewegen bij de selectie en welke kenmerken minder belangrijk zijn. De fokwaarden worden daarom gewogen met hun relatief belang en bij elkaar opgeteld in een selectie-index. Het bepalen van het fokdoel is een proces, waarbij overwegingen van uiteenlopende belanghebbenden, cultuurhistorische overwegingen en maatschappelijke overwegingen meegenomen worden om een gezamenlijk en breed gedragen fokdoel op te stellen. De fokwaardeschatting en het vertalen van het fokdoel naar één of meer selectie-indices zijn meer wetenschappelijke processen, waarvoor harde criteria te formuleren zijn en die uitbesteed kunnen worden aan een deskundige partij.
Interbull, een permanente commissie van ICAR, onderhoudt een systeem voor routinematige, internationale schatting van genetische en genomische fokwaarden. Interbull is ook EU referentie-laboratorium en heeft gedetailleerde richtlijnen waaraan de nationale fokwaardeschatting van stieren moet voldoen (Interbull guidelines for national and international genetic evaluation systems in dairy cattle). Dit is het kader waarbinnen een rekencentrum getoetst kan worden.
Formele afspraken
De fokwaardeschatting wordt door de Animal Evaluation Unit van coöperatie CRV uitgevoerd. Drie keer per jaar worden fokwaarden gepubliceerd in overeenstemming met Interbull richtlijnen. Volgens de huidige afspraken wordt voor de volgende kenmerken worden door AEU de fokwaarden berekend:
- Melkproductiekenmerken
- Exterieurkenmerken
- Geboorteverloopkenmerken en levensvatbaarheid
- Melksnelheid en karakter
- Dochtervruchtbaarheid
- Celgetal en uiergezondheidskenmerken
- Levensduur
- Lichaamsgewicht
- Vleesproductiegeschiktheid
- Klauwgezondheidskenmerken
- Kalvervitaliteit
- Automatisch melksysteem kenmerken
- Voeropname
Uit de fokwaarden van individuele kenmerken worden een totaalindex (NVI), een economische index voor melkproductie (INET) en een exterieurindex berekend, met de vooraf vastgestelde wegingsfactoren.
Met betrekking tot Reglement Erkenning Veeverbeteringsorganisaties runderen en buffels 2001 gelden voor de berekeningen o.a. de volgende uitgangspunten:
- Statistische methode: Best Linear Unbiased Prediction (BLUP) met gebruikmaking van het Nederlandse diermodel
- Data van fokwaardeschattingen en publicatie: aanbevelingen van Interbull worden gevolgd
- Basisdefinities: De definities van de kenmerken zijn opgenomen in de diverse appendices
- Omgerekende fokwaarden
- Van alle stieren met een buitenlandse fokwaarde waarvan geen coöperatie CRV fokwaarde voor productie en/of exterieur beschikbaar is, wordt de Interbull-fokwaarde gepubliceerd. Deze Interbull-fokwaarde van een stier wordt vervangen door een coöperatie CRV stierindex zodra de betrouwbaarheid hiervan tenminste 90% bedraagt.
- Een genetische bijzonderheid of gebrek wordt gepubliceerd in een speciaal daarvoor gereserveerd veld. Bijvoorbeeld de toevoeging BL = drager van BLAD, TL = Getest, vrij van BLAD.
Tijdsplanning
Coöperatie CRV publiceert drie keer per jaar de fokwaarden voor stieren in Nederland en Vlaanderen. Dit gebeurt jaarlijks in april, augustus en december. De stiereigenaren krijgen op dinsdag de fokwaarden (onder embargo!). De officiële publicatie is een dag later op woensdag.
Technische Borging
De adviesraad fokwaarden van coöperatie CRV houdt toezicht op de fokwaardeschatting. Dit gebeurt rechtstreeks bij de introductie van nieuwe kenmerken in de fokwaardeschatting en bij wijziging van de manier van berekenen voor bestaande fokwaarden. Voor de ongewijzigde bestaande fokwaardeschatting verloopt de borging via Interbull.
